Wat Mark Rutte niet zegt, maar wel vertelt

Dat premier Rutte een begenadigd redenaar en verbaal kunstenaar is, moge bekend zijn. Maar ja; rede, inhoud en ratio is niet waar het altijd om draait.

Sterker nog, verbinding maak je sowieso niet op het niveau van het hoofd en vaak geldt dat hoe emotioneler we zijn, des te minder willen of kunnen we horen; eea komt eenvoudigweg niet binnen. Zeker als ergens spanning op staat, is het zaak om eerst uit een heel ander vaatje te tappen: namelijk dat van de relatie. Rutte’s reflex echter is: hoe heter de brij, hoe meer hij terugvalt op zijn ratio. Ofwel: uitleggen, overtuigen en zijn gelijk trachten te beredeneren op inhoud.

Confrontatie bij het RTL verkiezingsdebat

Een mooie demonstratie hiervan zagen we tijdens het RTL lijsttrekkersdebat afgelopen 28 februari, toen Rutte werd geconfronteerd door een slachtoffer van de toeslagenaffaire. Zij was scherp, stond strak van emotie en confronteerde hem op live televisie snijdend direct met de vraag waarom hij vond dat hij als eindverantwoordelijke van zóveel leed, het recht zou hebben om straks terug te komen.

Rutte legde uit waar zijn besluit op was gebaseerd, maar kwam daarbij niet op haar over en zeker niet aan. Haar bewegingsloze blik op hem, en non-verbale regulaties als het sluiten van de ogen, opeenklemmen van lippen en het ontkennend lichte schudden van haar hoofd terwijl hij sprak, wezen daarop.

Haar impact op hèm was te zien aan bijvoorbeeld de knippersalvo’s die hij afgaf, de ongemakkelijke lachjes en het meerdere malen opeen knijpen en vochtig maken van zijn mond.

De druk zat er flink op, er werd op zijn gemoed gespeeld, hij voelde de emotie van de vrouw en deed wat hij dan vrijwel altijd doet: hij vertrok in zijn hoofd en probeerde haar van zijn zienswijze te overtuigen met woorden die voor hem logisch klonken maar bij haar niet resoneerden.

Wat wij in dit fragment zien en ervaren is dat Rutte volledig in zijn reflexgedrag schiet en onder de druk van setting, confrontatie en afwijzing, een belangrijke communicatieve boot mist, nl. die van het zogenaamde betrekkingsniveau. Het niveau van waaruit we contact maken met onszelf en met de ander, en zonder welke er – zeker als er emotie in het spel is – weinig tot geen ruimte is voor rede. Een heldere wetmatigheid waar het de kunst van interactie betreft.

Het non-verbaal en onze gedragsreflex

Even een uitstapje, want wist je dat reflexgedrag te duiden is vanuit wat een gezicht laat zien? Onderzoek van het Instituut voor Non-verbale Strategie Analyse heeft uitgewezen dat ieder individu een consistente set van microbewegingen in het gezicht heeft, het zogenaamde Persoonlijk Non-verbale Repertoire (PNR). Het betreft bewegingen van de wenkbrauwen, oogleden, knipperen, mondhoeken en wangen. Deze microbewegingen zijn zichtbaar ongeacht de situatie en als de spanning toeneemt, nemen deze bewegingen in frequentie en intensiteit toe.

Dit PNR is onbewust, niet te manipuleren en geeft essentiële informatie af over iemands gedragstendensen en basisbehoeftes in de interactie. Er is sprake van significante correlaties tussen iemands non-verbale repertoire en zijn of haar gedragsrepertoire.

Met een non-verbale strategie analyse bepalen we dit PNR. Hoe? Door bewegend materiaal te bekijken en alle microbewegingen nauwgezet te turven.

Het PNR van Mark Rutte

Aan de hand van analyse van divers beeldmateriaal van Mark Rutte, blijkt zijn PNR te bestaan uit:

Optrekken wenkbrauwen waarbij zeer regelmatig ook de bovenste oogleden
Aanspannen onderste oogleden
Optrekken mondhoeken (glimlachen ook als er niets te lachen valt)

De hamvraag: wat zegt dan dit PNR over zijn gedragstendensen en over zijn behoefte in de interactie? Onder andere het volgende:

Overtuigd van eigen visie, heeft focus en overzicht;
Snelle denker, doorziet zaken/situatie/de ander op hoofdlijnen en pakt daarop snel door;
Sterk verantwoordelijkheidsgevoel, wil graag oplossen en legt niet snel het bijltje erbij neer;
Gevoelig voor kritiek op handelen en de intenties daarachter; dit levert extra interne spanning op;
Kan moeilijk bij eigen gevoel, waardoor anderen het ook niet herkennen; heeft in de interactie daardoor de impact van zakelijkheid terwijl het gevoel wel degelijk opspeelt;
Heeft behoefte aan aandacht voor zijn mening, wil daarop graag gehoord en begrepen worden en gedijt het beste in een dynamische, correcte sfeer.

What we see is what we get

Dit rijtje leggend op de interactie van Rutte met de gedupeerde vrouw, is precies dit wat we zien en horen gebeuren:

Hij laat na om eerst contact te maken maar geeft direct respons met een stamelend “wow… eh wow” om vervolgens zijn hoofd in te duiken voor uitleg van zichzelf en zijn motivaties. Even stil zijn en het hoofd buigen om zo haar emotie te erkennen, had zijn impact krachtiger gemaakt, ook zonder dat dit aan zijn inhoudelijk besluit zou tornen.
Op gevoel reflecteren doet hij niet, op dat van zichzelf noch het hare. Hij benoemt wel wat hij víndt van de toeslagenaffaire (“het is verschrikkelijk”, “een schandvlek”) en meent dit, maar geeft geen sjoege op gevoel. Terwijl juist dat is waar hij naar toe zal moeten om niet ogenschijnlijk holle woorden te spreken die in deze situatie overkomen als “ja, heel verschrikkelijk, maar …”, en hem daarmee ongeloofwaardig laten lijken.
Tot slot stelt hij haar geen enkele vraag maar reageert alleen met rationele antwoorden, kracht bijgezet met het constant optrekken van wenkbrauwen en bovenste oogleden. Hij wekt daarmee de indruk dat het hem vooral gaat om te overtuigen. Hij vraagt om begrip terwijl hij zelf zou moeten geven.

Mark Rutte en verbinding

Met dit alles is niet gezegd dat Mark Rutte dús weinig gevoel heeft of geen behoefte aan contact of verbinding. Allesbehalve, en ook daarvoor ontdek je de clues in zijn non-verbaal. Kijk maar eens naar:

de knippersalvo’s als hij geconfronteerd wordt met haar directe aantijging.
waar hij ‘lacht’ als hij stamelend het woord neemt en later waar hij het heeft over ‘schandvlek’ (titelfoto en kleine foto in het kader rechtsonder, zijn van exact die momenten). Dit optrekken van de mondhoeken wat lijkt op een lach maar het zeker niet is, duidt op ongemak op dat moment. Een beweging die de behoefte aan toenadering vertelt, maar waarmee hij in deze tegen een muur aanloopt. Een reactie die hem inwendig ook niet helpt.
de vrij constante voorwaartse beweging haar kant op met bovenlijf en hoofd als hij respons geeft,
en de manier waarop hij daarbij zijn armen haar kant op uitstrekt, handen open en met binnenkant polsen naar boven gedraaid. De non-verbale uiting van willen ontvangen maar ook ontvangen willen worden. Maar ook daarin ving hij in casu slechts bot.

Opgave

Kán hij dan geen contact of verbinding maken? Natuurlijk wel. Als de premier in zijn element is, er voor zijn gevoel bijvoorbeeld nog een wereld te winnen valt, waar hij weet dat inhoud van belang is, er op het scherpst van de snede gedebatteerd mag worden, de sfeer dynamisch is maar ook correct, maakt hij soepel en prettig contact en weet op diepere lagen aan te spreken.

Er zijn heel wat momenten te bedenken waarbij hij het moeilijk vindt, maar een setting als deze lijkt mij een van zijn minst comfortabele: met live-tv, concurrenten om hem heen, een heel boze mevrouw op afstand in een zeer kritische confrontatie waarbij hij wordt aangesproken op zijn morele kompas. Dit type spanning zendt hem vanuit zijn meest primaire reflex in één rechte streep uit zijn lijf en in zijn hoofd.

Zijn opgave: het contact met zichzelf blijven maken en van daaruit makkelijker leren communiceren op betrekkingsniveau. Juíst onder druk en juist over die zaken die hij inwendig als mens ook moeilijk vindt.

Niet eenvoudig, wel mogelijk.